کد مطلب:129962 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:120
نسخیتن زائر قبر امام حسین کیست؟
ابن نما به نقل از ابن عایشه گوید: سلیمان بن قته ی عدوی - هم پیمان بنی تمیم - سه روز پس از شهادت حسین (ع) از كربلا گذر كرد. چون به قتلگاه شهیدان نظر كرد، خود را به اسب عربی اش تكیه داد و چنین سرود:
بر خانه های خاندان محمد (ص) گذر كردم، اما آنها را مانند روز كوچیدنشان نیافتم؛
آیا ندیدی كه خورشید در غم فقدان حسین (ع) بیمار گشت و زمین خشك و ترنجیده شد؟ آنها امید دلها بودند اما اینك مصیبت زده شده اند؛ و این مصایب عظیم و بزرگ گشته اند؛
هرگاه تهیدستان قیس از ما تقاضا می كنند، عطایشان می دهیم و چون كفشی از ما بلغزید قیس ما را می كشد؛
قطره ای از خون ما نزد طایفه ی «غنی» است؛ و ما روزی آن را طلب خواهیم كرد، هر جا كه بكوچد؛
خداوند این خانه و ساكنانش را از رحمت خود دور مگرداند! هر چند كه به رغم خواست من امروز از ساكنانش تهی است؛
بدانید كه كشته خاندان هاشم در كربلا، گردنهای قریش را زیر پا گذاشت و ذلیل كرد؛
آسمان در فراقش گریه و زاری می كند و ستارگان، بر او نوحه سر می دهند و درود می فرستند. [1] .
چه بسا با استدلال به این روایت كسی بگوید كه سلیمان بن قته ی عدوی، نخستین زائر قبر حسین (ع) بود. چه آنكه ابن نما تصریح كرده است كه او سه روز پس از قتل حسین (ع) به كربلا آمد.
اما در این باره باید گفت:
1. تا آنجا كه ما می دانیم هیچ كس، این سخن را نگفته است.
2. این قید را تنها ابن نما ذكر كرده ولی بقیه ی سیره نویسان و مورخان تنها به ذكر سوگواری سلیمان بسنده كرده اند، بی آنكه آن را به روز [2] یا جای [3] خاصی مقید سازند.
3. این روایت تنها حاكی از گذر سلیمان از كربلا و نگاه به قتلگاه شهیدان است؛ و حال آنكه گذر و نظر اعم از این است كه با قصد زیارت باشد یا نباشد؛ و این با قصد زیارت قبر ابا عبدالله (ع) تفاوت می كند. چرا كه «اعمال به نیات است» و «برای هر كس آن چیزی است كه در نیت دارد» [4] .
4. واژه ی قتلگاه ناظر به محل شهادتشان می باشد و این اعم از آن است كه قبل از دفن اجساد مطهر یا بعد از دفن باشد. در اینجا از این جنبه ابهام وجود دارد. چرا كه اگر پیش از دفن پیكرهای پاك بوده باشد، عنوان زیارت قبور بر آن صدق نمی كند؛ و بنابراین وضعیت او نیز همانند وضعیت بنی اسد كه - بنابر نقل - در كار تدفین شهیدان شركت جستند، و از آنان به عنوان نخستین زائر یاد نمی شود.
5. در برخی نقل ها آمده است كه سلیمان در ضمن ابیاتش گفت:
بدانید كه كشته ی خاندان هاشم در كربلا گردن های قریش را زیر پا گذاشت و ذلیل كرد. پس عبدالله بن حسن بن حسن (ع) به او گفت: وای بر تو، چرا نگفتی: گردن های مسلمانان را زیر بار گذاشت و ذلیل كرد. [5] .
وقتی كه می دانیم كه عبدالله بن حسن (ع) در روز سوم (پس از شهادت امام (ع)) در كربلا حضور نداشت؛ مفهومش این است كه وی این اشعار را بعدها سروده است. مگر اینكه گفته شود؛ كه سلیمان آنچه را پیشتر سروده بود، بعدها تكرار كرد و عبدالله بن حسن مثنی به او اعتراض نمود.
خلاصه اینكه نمی توانیم سلیمان را به عنوان نخستین زائر قبر حسین (ع) معرفی كنیم. آری، شاید بتوان گفت كه او نخستین شعری بود كه پس از شهادت آن حضرت برایش مرثیه سرایی كرد و با این كار شرافتی انكارناپذیر كسب نمود. به ویژه كه در آن روزگار ترسناك، ظلم و ستم بر مردم چیره بود. از این رو اهمیت نقل ابوالفرج اصفهانی روشن می شود كه - پس از نقل آن ابیات - می گوید: «گروهی از شاعران متأخر برای حسین (ع) مرثیه سرایی كرده اند. اما از پیشینیان مرثیه ای به ما نرسیده است، چرا كه شاعران، از بیم بنی امیه جرأت انجام چنین كاری را نداشتند» [6] .
بنابراین عنوان نخستین زائر تنها بر مردی شریف و عارفی كامل یعنی صحابی بزرگ و برجسته، جابر بن عبدالله انصاری - رضوان الله علیه - منطبق است كه به منظور زیارت قبر سیدالشهدا (ع) از مدینه به كربلا رفت. بسیاری از علما تصریح كرده اند كه او
نخستین كسی است كه عنوان زائر قبر حسین (ع) را كسب كرد؛ این شرافت و افتخار و ذخیره او را بس است.
شیخ مفید گوید: «در روز بیستم آن ماه (صفر)... و آن روزی است كه جابر بن عبدالله بن حزام انصاری (ص)، صحابی رسول خدا (ص) برای زیارت قبر آقا ابا عبدالله (ع) از مدینه به كربلا آمد؛ و او نخستین كس از مردم بود كه آن حضرت را زیارت كرد» [7] .
و این مطلب را بسیاری از دانشمندان، از جمله شیخ طوسی، علامه حلی، شیخ رضی الدین حلی، كفعمی، مجلسی، محدث نوری و دیگران آورده اند. [8] .
بر خانه های خاندان محمد (ص) گذر كردم، اما آنها را مانند روز كوچیدنشان نیافتم؛
آیا ندیدی كه خورشید در غم فقدان حسین (ع) بیمار گشت و زمین خشك و ترنجیده شد؟ آنها امید دلها بودند اما اینك مصیبت زده شده اند؛ و این مصایب عظیم و بزرگ گشته اند؛
هرگاه تهیدستان قیس از ما تقاضا می كنند، عطایشان می دهیم و چون كفشی از ما بلغزید قیس ما را می كشد؛
قطره ای از خون ما نزد طایفه ی «غنی» است؛ و ما روزی آن را طلب خواهیم كرد، هر جا كه بكوچد؛
خداوند این خانه و ساكنانش را از رحمت خود دور مگرداند! هر چند كه به رغم خواست من امروز از ساكنانش تهی است؛
بدانید كه كشته خاندان هاشم در كربلا، گردنهای قریش را زیر پا گذاشت و ذلیل كرد؛
آسمان در فراقش گریه و زاری می كند و ستارگان، بر او نوحه سر می دهند و درود می فرستند. [1] .
چه بسا با استدلال به این روایت كسی بگوید كه سلیمان بن قته ی عدوی، نخستین زائر قبر حسین (ع) بود. چه آنكه ابن نما تصریح كرده است كه او سه روز پس از قتل حسین (ع) به كربلا آمد.
اما در این باره باید گفت:
1. تا آنجا كه ما می دانیم هیچ كس، این سخن را نگفته است.
2. این قید را تنها ابن نما ذكر كرده ولی بقیه ی سیره نویسان و مورخان تنها به ذكر سوگواری سلیمان بسنده كرده اند، بی آنكه آن را به روز [2] یا جای [3] خاصی مقید سازند.
3. این روایت تنها حاكی از گذر سلیمان از كربلا و نگاه به قتلگاه شهیدان است؛ و حال آنكه گذر و نظر اعم از این است كه با قصد زیارت باشد یا نباشد؛ و این با قصد زیارت قبر ابا عبدالله (ع) تفاوت می كند. چرا كه «اعمال به نیات است» و «برای هر كس آن چیزی است كه در نیت دارد» [4] .
4. واژه ی قتلگاه ناظر به محل شهادتشان می باشد و این اعم از آن است كه قبل از دفن اجساد مطهر یا بعد از دفن باشد. در اینجا از این جنبه ابهام وجود دارد. چرا كه اگر پیش از دفن پیكرهای پاك بوده باشد، عنوان زیارت قبور بر آن صدق نمی كند؛ و بنابراین وضعیت او نیز همانند وضعیت بنی اسد كه - بنابر نقل - در كار تدفین شهیدان شركت جستند، و از آنان به عنوان نخستین زائر یاد نمی شود.
5. در برخی نقل ها آمده است كه سلیمان در ضمن ابیاتش گفت:
بدانید كه كشته ی خاندان هاشم در كربلا گردن های قریش را زیر پا گذاشت و ذلیل كرد. پس عبدالله بن حسن بن حسن (ع) به او گفت: وای بر تو، چرا نگفتی: گردن های مسلمانان را زیر بار گذاشت و ذلیل كرد. [5] .
وقتی كه می دانیم كه عبدالله بن حسن (ع) در روز سوم (پس از شهادت امام (ع)) در كربلا حضور نداشت؛ مفهومش این است كه وی این اشعار را بعدها سروده است. مگر اینكه گفته شود؛ كه سلیمان آنچه را پیشتر سروده بود، بعدها تكرار كرد و عبدالله بن حسن مثنی به او اعتراض نمود.
خلاصه اینكه نمی توانیم سلیمان را به عنوان نخستین زائر قبر حسین (ع) معرفی كنیم. آری، شاید بتوان گفت كه او نخستین شعری بود كه پس از شهادت آن حضرت برایش مرثیه سرایی كرد و با این كار شرافتی انكارناپذیر كسب نمود. به ویژه كه در آن روزگار ترسناك، ظلم و ستم بر مردم چیره بود. از این رو اهمیت نقل ابوالفرج اصفهانی روشن می شود كه - پس از نقل آن ابیات - می گوید: «گروهی از شاعران متأخر برای حسین (ع) مرثیه سرایی كرده اند. اما از پیشینیان مرثیه ای به ما نرسیده است، چرا كه شاعران، از بیم بنی امیه جرأت انجام چنین كاری را نداشتند» [6] .
بنابراین عنوان نخستین زائر تنها بر مردی شریف و عارفی كامل یعنی صحابی بزرگ و برجسته، جابر بن عبدالله انصاری - رضوان الله علیه - منطبق است كه به منظور زیارت قبر سیدالشهدا (ع) از مدینه به كربلا رفت. بسیاری از علما تصریح كرده اند كه او
نخستین كسی است كه عنوان زائر قبر حسین (ع) را كسب كرد؛ این شرافت و افتخار و ذخیره او را بس است.
شیخ مفید گوید: «در روز بیستم آن ماه (صفر)... و آن روزی است كه جابر بن عبدالله بن حزام انصاری (ص)، صحابی رسول خدا (ص) برای زیارت قبر آقا ابا عبدالله (ع) از مدینه به كربلا آمد؛ و او نخستین كس از مردم بود كه آن حضرت را زیارت كرد» [7] .
و این مطلب را بسیاری از دانشمندان، از جمله شیخ طوسی، علامه حلی، شیخ رضی الدین حلی، كفعمی، مجلسی، محدث نوری و دیگران آورده اند. [8] .
[1] مثيرالاحزان، ص 110؛ به نقل از آن بحارالانوار، ج 45، ص 293.
[2] ر. ك: الخواص، ص 272؛ الملهوف، ص 233؛ ينابيع المودة، ج 3، ص 100.
[3] ر. ك: الطبقات (ترجمة الامام الحسين (ع))، ص 92؛ مقاتل الطالبيين، ص 121؛ انساب الاشراف، ج 3، ص 420؛ المناقب، ج 4، ص 117؛ مروج الذهب، ج 3، ص 64؛ تهذيب الكمال، ج 6، ص 447؛ سير اعلام النبلاء، ج 3، ص 318؛ الاستيعاب، ج 1، ص 379؛ البداية و النهاية، ج 8، ص 213؛ جواهر العقدين، ج 12، ص 333.
[4] ميزان الحكمة، ج 10، ص 277، ح 20661 و 20662.
[5] الطبقات، ص 92 (ترجمة الامام الحسين (ع) و مقتله)؛ تذكرة الخواص، ص 272.
[6] مقاتل الطالبيين، ص 121.
[7] مسار الشيعة، ص 46.
[8] ر. ك: مصابح المتهجد، ص 730؛ لؤلؤ و مرجان، ص 147؛ العدد القوية، ص 219، شماره 11؛ به نقل از آن: بحارالانوار، ج 98؛ ص 195؛ مصباح الكفعمي، ص 489؛ بحارالانوار، ج 101 ص 334؛ مستدرك الوسائل، ج 3، ص 580.